De Lutherse Kerk Zaandam, is sinds 12 september 2009 omgedoopt in de Maartenkerk

Enige mo(nu)mentopnamen uit de historie van:

DE LUTHERSE KERK IN ZAANDAM Reeds in 1624 moeten er aan de Zaan Lutheranen gewoond hebben, die tot ongeveer 1642 in Amsterdam "kerkten". Deze Lutheranen bestonden uit Duitsers, Denen, Noren en Zweden, die hier gekomen waren door de steeds in om­vang toenemende handel met het buitenland. In 1642 was hun aantal zo toegenomen, dat zij besloten, met behulp van Amsterdam, zelf een kerkje te bouwen, waarschijn- lijk op dezelfde plaats als de huidige kerk. Vervolgd door de Calvinisten werd onze kerk verschil­lende malen dichtgespijkerd en bijna zelfs openbaar ver­kocht. Door een speling van het lot kregen wij hulp van de Hervormde Kerkenraad der Gemeente West-Zaandam. Door deze protectie kon het gebeuren, dat de Lutheranen, zij het schoorvoetend geduld werden. Na vele "ups en downs" krijgt onze Gemeente met de komst van Ds. Petri, een nieuwe bloeitijd. De huidige kerk werd op 18 mei 1700 in gebruik genomen. Financieel was de kerk niet in staat zelf te bouwen. Een welgesteld koopman uit onze gemeente, een zekere Hendrik Flora, ging met de bedelzak en collecten boek naar Dantzig, Elbing, Koningsbergen, Riga en andere Skandina­vische landen, om de benodigde gelden bij elkaar te bede­len. Hieronder volgen enige bijzonderheden over het kerkgebouw zelf: De preekstoel, dateert van 8 juli 1704 en is een gift van een lidmaat. Deze preekstoel is uit eikenhout vervaardigd in de trant van de 18e eeuwen heeft een reliëf, uit­beeldende Mozes en Christus, volgens overlevering draagt de preekstoel in zijn "kuif" het wapen van de schenker te weten een kraanvogel met een sprinkhaan in zijn bek. Bijzonder rijk gebeeldhouwd is de leuning van de trap naar de preekstoel. Doophek is in dezelfde stijl bewerkt. In het midden zijn de sierlijk ineen gevlochten initialen van de schenker J .H.K. te weten Med. doctor Johan Hem. Kisselius, neef van Ds. Petri. In het doophuis hangen verder, door kenners geprezen, enige fraai gesneden kapstokken. Waar u het Namenbord der predikanten ziet, heeft vroeger een schilderij gehangen voorstellende "Het laatste oordeel". Het schilderij werd verwijderd, omdat de tekening zo "schril" was en bij het gezicht ervan het soms nadelige invloed kon hebben op jonge vrouwen, die in blijde verwachting waren. Sindsdien is dit "Luthers Laatste Oordeel" zoek. Boven de deur, die naar het Trefpunt leidt, ziet u een ge­schilderd doek in de trant van een "Witje", voorstellende Geloof, Hoop en Liefde. Rechts van de preekstoel een gedenktafel of een epitaaf, in wit marmer gehouwen, gevat in een zwart marmeren lijst met het wapen van Luther boven het zinne­beeldig tafreel. Deze gedenktafel is in 1780 aangebracht uit dankbaarheid voor het vermogen, dat dhr. Jan Tuyzingh bij zijn dood in 1773 aan "Weezen en Diaconie" naliet. J an'Tuyzingh is in het midden afgebeeld. Aan weers­kanten een nis met de symbolische figuren van de Barm­hartigheid en Dankbaarheid. Het geheel gekroond door het Wapen der Bannen van Westsanen. 
Het grote gebrandschilderde raam werd in 1720 geschon­ken. Het raam bevat een draperie, waarin een schild met sterlijke rand met kroon en adelaar, die door engeltjes ge­dragen wordt. In het schild is, echt Zaans, een houtwerf geschilderd. Het onderschrift luidt: "Hier is gewoel en wildernis, Bij Godt al ons verlangen is, Wij leven hier in smert en pijn, Bij Godt zal onze ruste zijn". Met daaronder de naam van de schenker en zijn vrouw. In 1895 werd dit raam gerestaureerd voor rekening van een lid der Gemeente. Het orgel, gebouwd door Christiaan Muller te Haarlem en in het jaar 1737 in gebruik genomen. Op de kast bevinden zich drie beelden, David met de harp en ter linker en rechter zijde een vrouwen figuur. Vóór het orgel bevindt zich een rijk versierde balustrade, in de stijl van het doop­hek, met 5 medaillons. In het lofwerk de beeltenis van Luther, in het midden met onderschrift "Gods woord duurt in Eeuwigheid". Links hiervan Mattheüs en Markus, rechts Lukas en Johannes. Op het uitgebouwde middenstuk 2 engelen met bazuinen. Onder deze balustrade -de woorden: "Singt en speelt den Heer in Uw hart". Het orgel is in de loop der tijden enige malen gerestaureerd. De Klok dateert uit 1754 en is een gift van een belang­stellend gemeentelid. Boven de twee ingangsdeuren bevinden zich, uit eikenhout, gesneden voorstellingen. Links het beeld der Barmhartig­heid met de naam van de schenker en rechts het beeld van de Hoop, eveneens met de naam van de schenker. Tijdens de grote restauratie van 1970 had men gehoopt, onder de dikke pleisterlaag van het plafond, een "blauwe hemel met goudkleurige sterretjes" te vinden. In de tijd dat de kerk werd gebouwd was dit namelijk gewoonte. Hier was dit echter niet het geval. Aan de hand van oude schilfers kon men de oorspronkelijke kleur bepalen en in dezelfde kleur is het plafond nu geschilderd. De vier grote pilaren zijn voor een leek van marmer. Het zijn echter houten pilaren, die vroeger met een kwast of een veer werden "gemarmerd". Een beroep, dat van vader op zoon ging en in die tijd door iedere goede huisschilder, kon worden uitgevoerd.